W życiu mamy przynajmniej kilka dużych przełomowych momentów, to momenty przejścia, inicjacji. To takie sytuacje, które zmieniają nas i nasze życie na zawsze. Często się mówi, że przechodzimy wtedy przez “śmierć”, umiera nasza stara tożsamość, a rodzi się nowa. To jak zrzucenie starej, za ciasnej już skóry i otwarcie się na nowy etap, to często wyzwanie dla ciała, a równocześnie przemiana na głębokim duchowym poziomie.
Rytuały przejścia
W tradycyjnych kulturach momenty przejścia często zaznaczane były rytuałami i wysiłkiem. Okres dojrzewania i wejścia w dorosłość, w świat kobiet lub mężczyzn, narodziny dziecka, inicjacja na wojownika, szamana, uzdrowiciela… Czasami wiązały się z wyzwaniem, samotną wyprawą do lasu lub jaskini, czasami robiono tatuaż, skaryfikację, lub w inny sposób oznaczano ciało. Kryje się za tym mądrość. Chodzi o to, by nasza podświadomość głęboko przyjęła nową tożsamość i porzuciła starą, a podświadomość bardzo mocno związana jest z ciałem. Pamięć ciała najsilniej zachowuje w nas właśnie te chwile przemiany. Niektóre momenty przejścia są bezpośrednio związane ze zmianami w ciele, np. dojrzewanie czy poród, inne intuicyjnie pragniemy podkreślić sami, obcinamy włosy, zmieniamy ich kolor i fryzurę, ubiór, robimy tatuaż, wybieramy się na samotną wyprawę na szczyt góry lub do Azji… Inicjacja to coś, czego nie da się zapomnieć, nigdy już nie będziesz taka_i jak dawniej.
Momenty przejścia u bohaterów powieści i filmów
To samo dotyczy bohaterów opowieści, bez momentów przejścia książki stają się nieciekawe, czegoś w nich brakuje. Brakuje przemiany bohatera. W motywie Podróży Bohatera moment inicjacji, to właśnie moment śmierci i odrodzenia, chwila konfrontacji ze swoim największym lękiem lub/i ograniczeniem, z której bohater wychodzi z nowymi zdolnościami i “mocami”. Neo zostaje postrzelony przez agenta i umiera, a chwilę później budzi się na nowo i wymyka się już władzy Matrixa. Luke Skywalker mierzy się ze swoim ojcem i decyduje się pozostać po jasnej stronie mocy nawet za cenę własnego życia. Imperator niemal go zabija, ale ratuje go ojciec, który sam również przechodzi przemianę. Gandalf Szary staje do walki z Balrogiem, ginie, a potem wraca jako Gandalf Biały. Przykładów w literaturze i filmach znajdziemy bez liku. Polecam ci artykuł o Podróży Bohatera (część 1 i 2) oraz “Tatuaże i znaki na ciele u bohaterów powieści i filmów”.
Jak pisać, by czytelnik na własnej skórze poczuł przemianę bohatera
W trudnych chwilach uruchamia się w nas instynkt, ciało zaczyna działać samo, niemal bez udziału myśli, które są wtedy bardzo urywkowe. Doświadczając ogromnego bólu, wysiłku czy strachu jesteśmy bardziej w naszym odczuwaniu i reakcjach, niż myślach. Dlatego zdecydowanie warto pokazać w opisie, co się z tym ciałem dzieje!
Tutaj pojawia się pytanie: jak o nich pisać? Jak pisać w taki sposób, by czytelnik poczuł emocje, napięcie, a także ulgę i przemianę bohatera? Jakich środków użyć, a czego nie robić?
Przede wszystkim, żeby dobrze opisać doświadczenie bohatera, trzeba go sobie naprawdę mocno wyobrazić, wczuć się w nie i wyłapać niuanse emocji, odczuć w ciele i tego, co dzieje się z myślami. Jak twój bohater przeżywa to doświadczenie? Jak głęboko ono go zmienia i czego wymaga? Jak ty być je przeżywał_a?
Dopiero wtedy warto pomyśleć nad formą i środkami wyrazu.
1. Nie informuj
Jeśli jedynie poinformujemy czytelnika o wydarzeniach, to przyswoi je mentalnie, ale ich nie doświadczy, a więc go nie poruszą. Jeśli chcesz wywołać w czytelniku emocje, nie wkładaj informacji o nich w usta narratora. Zamiast tego pokaż wydarzenia, śledź je razem z czytelnikiem.
2. Pozostań blisko bohatera
Zwróć uwagę na perspektywę. Im dalej od bohatera jesteś w swojej narracji, tym mniej emocjonalna się staje. Czytelnik również będzie się czuł, jakby obserwował wszystko z daleka. Zamiast tego postaraj się “przykleić” narratora do bohatera, nawet wejść w jego ciało i głowę. Pozostań bardzo blisko.
3. Pokazuj ciało i emocje bohatera
Pokaż czytelnikowi, jak bohater przeżywa dane doświadczenie. Zamiast informować, że się boi, pokaż, że pocą mu się dłonie a nogi drżą, zaschło mu w ustach i bezskutecznie próbuje przełknąć ślinę. Wtedy czytelnik zdecydowanie bardziej odczuje te emocje na własnej skórze.
4. Pisz dynamicznie
Gdy opisujesz scenę pełną emocji, pisz dynamicznie. Zwróć uwagę na dobór słów i długość zdań. Jeśli opisujesz akcję lub szarpiące emocje, wykasuj imiesłowy, ogranicz przymiotniki i opisy, wybieraj znaczące czasowniki, dynamiczne i mające własny charakter (np. “szarpnął się” zamiast “zrobił krok”). O pisaniu dynamicznym więcej znajdziesz tutaj: „Jak pisać dynamicznie – wyrzuć spowalniacze”, „Pokazywać czy opowiadać? – Sposób prowadzenia narracji i jej wpływ na dynamikę” i „W poszukiwaniu scen walki – cz.2”.
5. Monolog wewnętrzny?
Jak pisałam wyżej, w trudnych chwilach myśli znikają, stają się bardzo wyrywkowe, chaotyczne. Ciekawym sposobem może być właśnie pokazanie tego chaosu poprzez monolog wewnętrzny. Pourywany, niepełny, chwilami bardziej, a chwilami mniej przytomny i pełen emocji. Spróbuj.
6. Narracja
Warto też zwrócić uwagę na narrację. Narrator trzecioosobowy niemal zawsze pozostaje trochę dalej od bohatera. Można wtedy wpaść w pułapkę suchego informowania czytelnika o wydarzeniach i dalekiej perspektywy. Pamiętaj, że taki narrator może wejść w ciało i głowę bohatera! Narracja pierwszoosobowa od razu wrzuca nas w jego doświadczenia i myśli.
Oczywiście, jeśli piszesz powieść, to narrację sceny dostosujesz do całości, ale jeśli piszesz coś krótszego, to zastanów się, jaką narrację wybrać.
7. Czas narracji
Podobnie sprawa ma się z czasem narracji. Przeważnie piszemy w czasie przeszłym i to jest forma, którą zdecydowanie preferuję, ale czasami warto zastanowić się nad czasem teraźniejszym. Szczególnie, jeśli mówimy o krótkiej formie. Czas teraźniejszy mocno zmienia odbiór tekstu. Wszystko się zagęszcza, czasami trochę spowalnia, jakbyśmy obserwowali wydarzenia w dużym zbliżeniu. Napisz ten sam fragment w czasie przeszłym i teraźniejszym, i sprawdź różnicę.
