Lubię przyglądać się ludziom, szczególnie w lecie. Odsłaniają wtedy to, co przez większość roku jest ukryte. Z ogromną przyjemnością oglądam tatuaże na skórze spotkanych osób. Mężczyzna, który właśnie minął mnie na rowerze, dziewczyna na rolkach, ekspedientka w sklepie… Widzę, że jej tatuaż jest nowy, jeszcze niedawno go nie miała. To jedna z tych osób, u których nie spodziewałam się miłości do tego rodzaju sztuki. Czasami tylko patrzę, a czasem zagaduję, pytam czy mogę zobaczyć cały, a nie tylko fragment wystający spod rękawa. Zawsze ciekawi mnie ich historia.
Znaczenie tatuaży i znaków na ciele
Tatuaże fascynowały mnie chyba od zawsze, choć dużo czasu zajęło mi, zanim zdecydowałam się na pierwszy. Lubię też moje blizny, no może najmniej tą po operacji. Są częścią mnie, świadczą o mojej historii, o upadkach, czasem przedzieraniu się przez ciernie, i o tym, że się podniosłam. Przypominają. Podobnie z tatuażami, te wybrałam świadomie. Każdy z nich zaznacza ważny moment mojego życia, każdy przypomina o przekroczeniu jakiegoś progu. Moment inicjacji.
Słowo o historii tatuażu
O historii tatuażu napisano wiele książek i artykułów (na początek warto sięgnąć choćby tutaj i tutaj). Nie bardzo wiadomo, jak odległe są początki tej sztuki, mówi się o około 12 000 lat przed naszą erą, choć niektórzy dopatrują się początków jeszcze wcześniej, między 14 000 a 40 000 lat p.n.e….
Tatuaże odkrywamy na mumiach. Jedne z najstarszych, jakie dotąd odkryto, to 61 pionowych i poziomych linii pokrywających ciało Człowieka Lodu. Znaleziono go w Alpach na pograniczu Austrii i Włoch, pochodzi sprzed 5300 lat. Mężczyzna zmarł w wieku około 45 lat. Drugim przykładem może być “Księżniczka Ukok”. Ciało 25-28 letniej kobiety odkryto w grobowcu w Ałtaju, w regionie przygranicznym Rosji, Mongolii i Chin. Żyła 2500 lat temu, należała do koczowniczej społeczności Pazyryków. Jej tatuaże pokrywały obie ręce od ramion do nadgarstków. Najlepiej zachowany zachował się wzór hybrydy jelenia z gryfim dziobem oraz rogatego koziorożca na z lewym ramieniu. Niżej wytatuowano kolejne: owcę z lampartem śnieżnym i rogami zdobionymi głowami gryfów, oraz jelenia na nadgarstku i kciuku.
Oczywiście, z czasem i w zależności od kultury zmieniały się techniki i motywy, ale tatuaż nigdy nie był obojętny. Zawsze coś oznaczał. Tatuaże i skaryfikacje początkowo związane były z rytuałami przejścia, statusem plemiennym i nową tożsamością (warto poczytać np. o tatuażach maoryskich). Oznaczał przynależność plemienną lub kastową, wysoką sferę lub właśnie niską, albo kastę wojowników. Był symbolem władzy lub naznaczeniem niewolnika. Ozdobą lub piętnem, modą lub symbolem buntownika. Czasami był talizmanem ochronnym. Bywały okresy i kultury, gdy stawał się tabu i schodził do podziemia, zaznaczał pozycję w gangu, lub w hierarchii mafii. Idąc tym tropem, tatuaże kojarzą się z Yakuzą, ciekawy artykuł na ten temat możesz przeczytać tutaj (swoją drogą tatuaże japońskie są niezwykle rozbudowane i piękne, zobacz np. tutaj).
Tatuaże i blizny u bohaterów filmów i powieści
Blizny i tatuaże zauważam też u bohaterów filmów i książek. Myślę, że to bardzo ciekawy motyw wart wykorzystania. W jednej z moich powieści bohaterowie otrzymują znaki na ciele, podobne do tatuaży. Świadczą o tym, że przekroczyli własne lęki i ograniczenia… albo, że im się to nie udało. W drugiej nie planowałam tego motywu, a jednak, tatuaże wskoczyły same 😉
Przypominam sobie dziesiątki scen filmów i książek, w których występują tatuaże. Zobacz, jak różnorodne znaczenia mogą wprowadzać do fabuły, poniżej kilka przykładów.
Stara dobra sensacja 😉
W “Zabójczej broni” Riggs (Mel Gibson) i Murtaugh (Danny Glover) rozmawiają z chłopcem, który był świadkiem przestępstwa. Wypytują o obcego mężczyznę, który kręcił się po okolicy. Chłopiec mówi, że mężczyzna był wymalowany i wskazuje na tatuaż Riggsa. To znak sił specjalnych, dzięki niemu dostajemy wskazówkę o czarnym charakterze i równocześnie odkrywamy kawałek historii głównego bohatera.
Science fiction – tatuaże, modyfikacje ciała i implanty
Czasami znaczenie tatuaży nie jest wyjaśnione, ale i tak podkreślają one charakter postaci. Na przykład postać Dartha Maula w “Gwiezdnych wojnach” („Mroczne widmo”) pokryta jest gęsto ostrymi wzorami. Nie ma wątpliwości, że Darth Maul jest Sithem i tatuaże mają budzić grozę.
Czy ktoś jeszcze pamięta “Wodny świat” („Waterworld”, 1995 r.)? To film postapo z 1995 roku, przedstawia wizję Ziemi w przyszłości po katastrofie ekologicznej. Nie ma już stałego lądu, tylko jeden wielki ocean. Warunki życia są twarde, ale niemal wszyscy wierzą w istnienie legendarnego, stałego lądu, którego jednak nikt nigdy nie widział. Główny bohater Mariner (Kevin Costner) to tajemniczy, samotny żeglarz, w wyniku mutacji posiada skrzela, ale jako mutant jest odrzucony przez ludzi. Pewnego dnia poznaje Helen oraz jej podopieczną, kilkuletnią dziewczynkę Enolę, na której plecach widnieje tatuaż, mapa do mitycznego stałego lądu…
Mam wrażenie, że twórcy s.f. skupili się głównie na implantach. Przypomina mi się choćby popularna ostatnio powieść Richarda Morgana “Modyfikowany węgiel” (”Altered carbon”) i jej luźna adaptacja. Bogaci tego świata zapisują swoją świadomość w implancie, który można łatwo przenieść do nowego ciała…
Albo jeden z moich ukochanych filmów: “Johny Mnemonic” (1995). Fabuła filmu osadzona jest w świecie roku 2021! To już niedługo… 😉 Główny bohater, Johnny Mnemonic (Keanu Reeves), ma wszczepiony implant pamięci i zarabia przewożąc informacje, które nie powinny ujrzeć światła dziennego… przynajmniej według niektórych.
Inicjacje i momenty przejścia
Swego czasu bardzo popularna był cykl kryminałów “Millennium” Stiega Larssona. Pierwszy z nich, “Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”, doczekał się adaptacji filmowej jako “Dziewczyna z tatuażem” (“The Girl with the Dragon Tattoo”). Ciało głównej bohaterki, Lisbeth Salander, pokrywają tatuaże. Jednym z nich jest smok, innym osa na szyi. Tatuaże Lisbeth są wyrazem jej prób utrzymania kontroli nad swoim życiem, podtrzymaniem niezależności. Gdy bohaterka osiąga swój cel, usuwa osę z szyi – to znak, który już nie jest jej potrzebny. W książce pojawia się też motyw oprawcy, gwałciciela, którego Lisbeth naznacza tatuażem na piersi, by każdy, przy kim się rozbierze wiedział, z kim ma do czynienia.
Moment objęcia swojej historii i tożsamości zaznacza tatuażem łzy również Cry Baby (grany przez Johnnego Deppa w filmie “Beksa” z 1990).
Naznaczenie
Motyw naznaczenia i blizny pojawia się oczywiście w książkach z cyklu “Harry Potter” J.K. Rowling. Główny bohater jako małe dziecko przeżył atak, po którym została mu na czole charakterystyczna blizna w kształcie błyskawicy. Dumbledore, czarodziej i przyszły nauczyciel Herrego, odmawia usunięcia znaku i daje przy tym ciekawą perspektywę: “Blizny mogą być użyteczne. Sam mam jedną nad lewym kolanem, jest doskonałym planem londyńskiego metra.” 😉
Magiczne znaki
Trudno było by nie wykorzystać tatuaży w opowieściach o magii 🙂 Zarówno w życiu, jak i w filmach czy książkach tatuaże pojawiają się jako amulety, czy magiczne symbole mocy.
W popularnej serii młodzieżowej autorstwa Cassandry Clare, “Dary Anioła”, Nocni Łowcy rysują na ciele magiczne runy dodające im sił, nowych zdolności i mocy.
John Constantine (Keanu Reeves, film “Constantine” z 2005 roku) walczy z demonami, na przedramionach ma wytatuowany alchemiczny symbol chroniący przed siłami zła.
Dora Wilk z cyklu Anety Jadowskiej “Heksalogia o wiedźmie” nosi na plecach niewielki tatuaż sowy. To znak jej wiedźmiego dziedzictwa, który zrobiła sobie po inicjacji. W jednej z historii Dora przechodzi magiczną przemianę, w wyniku której skrzydła sowie rozrastają się na całe plecy. Mało tego, zaczynają się przesuwać na skórze, w dotyku są bardziej jak pióra niż tatuaż, a w wyjątkowych momentach ujawniają się w jej aurze. Jednym słowem, stają się magiczne.
To przywodzi mi na myśl żywe tatuaże w dawnej tradycji słowiańskiej, związane z mocą szamana czy wojownika. Ale to inna historia, słyszałam ją raz i od tego czasu szukam kolejnych źródeł.
Czy twój bohater ma tatuaże?
Czy bohaterowie twoich tekstów mają ważne dla nich blizny, znaki na ciele, lub tatuaże? Co dla nich znaczą? Czy inni bohaterowie o nich wiedzą?
Jak wykorzystać w powieści motyw tatuażu
Jak widać, motyw tatuażu jest niezwykle bogaty i można go wykorzystać w powieści bardzo różnorodnie:
- tatuaż może wprowadzać czy opowiadać o przeszłości bohatera, o ważnych momentach z jego życia,
- pokazuje charakter postaci, jej tożsamość,
- mówi, co jest ważne dla bohatera,
- wprowadza nową jakość, mówi o inicjacji, lub naznaczeniu,
- pokazuje przynależność do grupy (społecznej, kasty wojowników, wyznaniowej), lub właśnie podkreślenie bycia outsiderem i buntownikiem
- dla miłośników fantasy – tatuaż wzmacnia moc i magię lub po prostu pokazuje, że dana postać posiada jakieś wyjątkowe zdolności,
- dla miłośników s.f. – czy tatuaż jest tylko tym, czym się wydaje? A może ukryto w nim np. jakiś czip czy informację?
- może być mapą.
To tylko kilka przykładów. Można wymyślić znacznie więcej. Czasami to nie tatuaż czy blizna mają znaczenie, ale mogą być fajnym narzędziem, np. do wprowadzenia retrospekcji. Na przykład w mojej powieści jest scena, w której bohater spotyka swojego przyjaciela. Nie widzieli się od lat. Spojrzenie bohatera od razu pada na bliznę na twarzy przyjaciela i przywołuje wspomnienie, gdy sam go zranił, bo tamten próbował go powstrzymać przed odejściem.
